“Θέλω να χάσω χ κιλά”, ”θα ήθελα να φτάσω στα ψ κιλά”, ”ο στόχος που θέτω είναι τα φ κιλά”… Τέτοιες είναι οι φράσεις που ακούμε συνηθέστερα όταν κάποιος επισκέπτεται το διαιτολογικό μας γραφείο.
Ειδικότερα με τον ερχομό της νέας χρονιάς και τα ”new years resolutions” που -παραδοσιακά- τον ακολουθούν, το βάρος, η γυμναστική και η απώλεια κιλών, μπαίνει ξανά στο επίκεντρο, ως ένας από τους στόχος που ελπίζουμε να επιτευχθούν μέσα στο 2021.
Πόσο σωστό, όμως, είναι να βάζουμε το βάρος και τη ζυγαριά στη λίστα αυτή με τους στόχους που έχουμε να ‘κυνηγήσουμε’ και να πραγματοποιήσουμε- όχι μόνο για το νέο έτος, αλλά σε όλη την περίοδο τη ζωής μας; Μάλλον όχι και τόσο. Και ας δούμε τους λόγους για τους οποίους ο αριθμός της ζυγαριάς δεν πρέπει να αποτελεί τον κύριο στόχο μας σε ότι αφορά την σχέση μας με το σώμα μας:
Το βάρος δεν σχετίζεται με την κατάσταση υγείας μας
Το βάρος και η υγεία δεν σχετίζονται τόσο άμεσα όσο ο περισσότερος κόσμος πιστεύει. Υπάρχουν σημαντικά στοιχεία ότι κάποια άτομα μεγαλύτερου βάρους/σχήματος, είναι απολύτως υγιή, ενώ άλλα, πιο αδύνατα ή μικρόσωμα άτομα, δεν είναι. Το βάρος ενός ατόμου είναι μόνο ένα μικρό στοιχείο και η ελάχιστη πληροφορία που δεν φανερώνει τίποτα για τον τρόπο ζωής, τις συνήθειες και τη διατροφή κάποιου- και είναι σφάλμα να κάνουμε υποθέσεις για την κατάσταση υγείας του με βάση τον αριθμό στη ζυγαριά ή το μέγεθος του σώματός του.
Ο λόγος πίσω από τη σύγχυση που επικρατεί γύρω από το βάρος και την υγεία, είναι το ότι συνήθως, η έννοια της συσχέτισης ταυτίζεται με την έννοια της αιτιότητας. Το οποίο σημαίνει, απλά, ότι καθώς συγκεκριμένο βάρος έχει συχνά σχετιστεί με προβλήματα υγείας όπως η υπνική άπνοια, η υπέρταση, ο διαβήτης και τα καρδιαγγειακά, τα διαθέσιμα ως τώρα δεδομένα δε μπορούν να επιβεβαιώσουν ότι το βάρος (ή κάποιο συγκεκριμένο ΔΜΣ, ή ποσοστό λίπους στο σώμα, ή οποιοδήποτε άλλη αριθμητική μέτρηση που χρησιμοποιείται σήμερα) προκαλεί αυτές τις παθήσεις.
Υπάρχουν πάρα πολλοί παράγοντες που μπορεί να εξηγούν τις σχέσεις μεταξύ βάρους και υγείας, όπως η άσκηση, η κατάσταση θρέψης, η αντίσταση στην ινσουλίνη και το στίγμα που σχετίζεται με το βάρος. Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης συγκεκριμένων παθήσεων, την ίδια στιγμή που αυξάνουν την πιθανότητα αύξησης βάρους.
Το βάρος μας δεν είναι, τελικά, και τόσο πολύ στον έλεγχό μας
Το βάρος μας καθορίζεται από μία πληθώρα γενετικών, μεταβολικών, φυσιολογικών, κοινωνικών και συμπεριφορικών παραγόντων – οι περισσότεροι εκ των οποίων, δεν είναι στον έλεγχό μας. Το σώμα μας διαθέτει ένα πολύ ισχυρό βιολογικό σύστημα που αντιδρά σε αρνητικά ισοζύγια ενέργειας δηλαδή σε λιγότερες θερμίδες από όσες χρειάζεται για να συντηρηθεί στο βάρος του- με αντιδράσεις όπως η πτώση του μεταβολισμού του, η αύξηση των σινιάλων πείνας και της απόλαυσης μέσα από την τροφή, αλλά και η υπερβολική ενασχόληση με σκέψεις γύρω από το φαγητό. Και κάθε ένας από εμάς ο οποίος έχει υποβληθεί σε οποιαδήποτε περιοριστική δίαιτα τα γνωρίζει βιωματικά όλα αυτά- καθώς, έπειτα από ένα σημείο, το μόνο που μπορείς να σκεφτείς είναι το φαγητό! Τα σώματα μας έρχονται σε πολλά διαφορετικά σχήματα και κιλά- και, πολλές φορές, το πόσο μπορούμε να επέμβουμε σε αυτά, είναι ελάχιστο. Σε αυτό που μπορούμε, όμως, να επέμβουμε, είναι η φροντίδα για τη θρέψη και την απόλαυση που προσφέρουμε στα σώματά μας.
Άλλωστε, το τι θεωρούμε εμείς ”ιδανικό βάρος” για το σώμα μας, μπορεί, πολύ απλά, να μην είναι ιδανικό για το ίδιο το σώμα μας, καθώς αυτή η πεποίθησή μας δεν προέρχεται από την παρατήρηση και τον πειραματισμό γύρω από τις ανάγκες του σώματός μας- αλλά από όσα έχουμε εσωτερικεύσει και ”μάθει” παρατηρώντας τα ‘ιδανικά’ σώματα των ανθρώπων γύρω μας, όπως προβάλλονται μέσα από τα διάφορα media και τις ανθρωπομετρικές μετρήσεις. Το ιδανικό βάρος για κάθε σώμα μπορεί να είναι πολύ διαφορετικό από αυτό που πιστεύουμε. Γιατί ένα και γενικό ‘ιδανικό βάρος’ δεν υπάρχει, και ποικίλλει όχι μόνο από σώμα σε σώμα, αλλά και από περίοδο σε περίοδο στο ίδιο σώμα. Και, τελικά, η ενασχόληση με το σώμα μας δεν θα έπρεπε να σημαίνει τίποτα παραπάνω από την ιδανική θρέψη τους, μέσα από την κάλυψη τόσο των σωματικών όσο και των ψυχικών τους αναγκών, και, έτσι, και τον ”ιδανικότερο” τρόπο λειτουργίας τους.
Οι προσπάθειες για απώλεια βάρους καταλήγουν συνήθως στην…επόμενη δίαιτα
Το πιο κοινό αποτέλεσμα των προσπαθειών για απώλεια βάρους είναι αλλαγές που δεν μπορούν να συντηρηθούν. Τις στερητικές δίαιτες, και τις τελείως παροδικές αλλαγές στον τρόπο ζωής και διατροφής μας, ακολουθεί – και λογικό! – η επανα-πρόσληψη του βάρους, καθώς επιστρέφουμε στον προηγούμενο τρόπο ζωής και συνήθειες μας, αλλά και καθώς το σώμα μας προσπαθεί να ‘καλύψει’ τις στερήσεις στις οποίες υποβλήθηκε.
Αυτός ο συνεχής ”κύκλος” απώλειας και επανα-πρόσληψης βάρους, όμως, στον οποίο υποβάλλουμε το σώμα μας, έχει σημαντικά αρνητικά αποτελέσματα στην υγεία μας.
Τα αποτελέσματα της σχετικής συγκεντρωτικής μελέτης 31 μακροπρόθεσμων ερευνών πάνω στη δίαιτα, υπό τον τίτλο Medicare’s Search for Effective Obesity Treatments: Diets Are Not the Answer, μιλούν από μόνα τους: Η πλειοψηφία των ατόμων που χάνουν βάρος μέσα από κάποια δίαιτα, δεν καταφέρνουν να διατηρήσουν την απώλεια αυτή για μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ το ένα με δύο τρίτα των ατόμων που υποβάλλονται σε δίαιτα, παίρνουν, τελικά, περισσότερο βάρος από όσο έχασαν.
Υπάρχει μικρή έως μηδαμινή απόδειξη, σύμφωνα με την παραπάνω μετα-έρευνα, ότι οι δίαιτες μπορούν να οδηγήσουν σε μακροπρόθεσμη απώλεια βάρους ή σε οφέλη για την υγεία μας. Αντιθέτως, αυτές οι αυξομειώσεις στο βάρος μας, σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο φλεγμονών, ινσουλινοαντίσταση, δυσλιπιδαιμία και θνησιμότητα. Ενώ, σε σχετική έρευνα με δείγμα 10.428 γυναικών, όσες από αυτές είχαν έντονες αυξομειώσεις στο βάρος τους λόγω χρόνιων αποπειρών για δίαιτα, ζύγιζαν τελικά περισσότερο και εμφάνισαν σημαντικότερα συμπτώματα κατάθλιψης.
Το να βάζουμε στο επίκεντρο των στόχων μας το βάρος, μπορεί να πυροδοτεί τις διατροφικές διαταραχές, τη διαταραγμένη διατροφή και τη χοντροφοβία
Η τόσο μεγάλη ενασχόληση με το βάρος και τα σχήματα των σωμάτων μας- σε σημείο που θέτουμε ως στόχους συγκεκριμένη απώλεια ή αριθμό κιλών για τη ζωή μας- μπορεί να πυροδοτήσει και να τροφοδοτήσει σημαντικά τις διατροφικές διαταραχές, τη διαταραγμένη διατροφή, και τη χοντροφοβία, κάθε ένα από τα οποία βλάπτει σημαντικά την ευζωία και την υγεία μας.
Όλη αυτή η εμμονή της κοινωνίας μας με το βάρος ως πρόβλημα που χρίζει αντιμετώπισης, τροφοδοτεί το στίγμα γύρω από το βάρος. Αυτό το στίγμα συχνά εσωτερικεύεται και ταυτίζεται με την ιδέα ότι πρέπει να χάσεις βάρος, για να αξίζεις ως άτομο. Το οποίο δεν είναι, φυσικά, ούτε σωστό ούτε και λογικό. Όποιο σχήμα, όποιο βάρος άλλα και όποια άλλα σωματικά χαρακτηριστικά κι αν έχεις, αξίζεις και είσαι σημαντικός- και όλοι μας δικαιούμαστε να ζούμε ελεύθερα τις ζωές μας, χωρίς προκαταλήψεις και κακοποιητικές συμπεριφορές που πηγάζουν από το πώς μοιάζουμε ή το πόσο ζυγίζουμε.
Σε γενικές γραμμές, όλη αυτή η επικέντρωση στο βάρος μας ως βασικό δείκτη της υγείας μας, περισσότερο βλάπτει παρά ωφελεί. Οπότε, ίσως να ήταν ωφέλιμο – ως κοινωνία στο σύνολό της- να ρίχνουμε το βάρος στην ποιότητα ζωής και την ευζωία, αντί για το βάρος και τον υγειινισμό.
Το βάρος δεν είναι συμπεριφορά
Το βάρος μας είναι ένας αριθμός και όχι η συμπεριφορά μας. Εστιάζοντας στην απώλεια βάρους, ή στο νούμερο στη ζυγαριά, ή στο να αλλάξουμε το σχήμα του σώματός μας, δεν εστιάζουμε σε αλλαγές που μπορούν να διατηρηθούν ή να στηριχτούν από τη συμπεριφορά, τα συναισθήματα, την προσωπικότητά μας. Μία απώλεια βάρους, επομένως, ως στόχος, δεν εστιάζει σε καμία μακροπρόθεσμη αλλαγή στη συμπεριφορά μας ή στην υγεία μας, αλλά μονάχα σε μία παροδική αλλαγή του σχήματος του σώματός μας.
Τι θα έπρεπε, λοιπόν, να θέτουμε ως στόχο σε ότι αφορά το σώμα μας και τη διατροφή μας;
Πολύ απλά, τη φροντίδα. Μικρές αλλαγές -ή, καλύτερα, προσθήκες- στη διατροφή μας, η αποδοχή και φροντίδα του σώματός μας και των τρόπων που δρα, και μία κίνηση που απολαμβάνουμε, μπορούν σταδιακά να δημιουργήσουν νέα μοτίβα συμπεριφοράς, που θα μείνουν και θα ταιριάξουν σε εμάς και τις δικές μας ανάγκες και τρόπο ζωής. Έτσι, αντί για να θέτουμε ως στόχο μας την απώλεια βάρους ή έναν αριθμό στη ζυγαριά, ίσως να αρχίσουμε να εστιάζουμε στο να αλλάξουμε τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε την τροφή, την κίνηση, και τη φροντίδα του σώματός μας. Γιατί, τελικά, το πρόβλημα δεν είναι το σώμα μας, το σχήμα του και το μέγεθός του, ούτε το φαγητό που καταναλώνουμε- αλλά ο τρόπος που τα αντιμετωπίζουμε.
